Elementy niepożądane i niebezpieczne z punktu widzenia ochrony siedlisk przyrodniczych
W trakcie inwentaryzacji zwracano uwagę na gatunki i procesy niekorzystne z punktu widzenia ochrony siedlisk przyrodniczych Natura 2000, wilgotnych łąk ostrożeniowych
ze związku Calthion, które są w Polsce objęte ochroną, a także pastwisk, dominujących na obszarach wypasowych. Zidentyfikowano trzy najważniejsze źródła zagrożeń:
– ekspansywne gatunki roślin zielnych rodzimego pochodzenia,
– rozprzestrzeniające się krzewy i drzewa,
– inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia (IAS, ang. Invasive Alien Species).
Ekspansywne gatunki roślin zielnych rodzimego pochodzenia
Do tej grupy zaliczyć można gatunki z rodzimej flory, które skutecznie zachwaszczają pastwiska, utrudniając ich użytkowanie. Najczęstszymi niepożądanymi na obszarach wypasowych roślinami są: trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, którego płaty notowano na 70 obszarach wypasowych oraz pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, wykazana na 67 obszarach. Nieco rzadziej obserwowano gatunki z rodzaju jeżyna Rubus (ponad 30 obszarów) oraz skupiska ostrożenia polnego Cirsium arvense, który rozprzestrzenia się na pastwiskach blisko 30 obszarów wypasowych. Na 10 obszarach wypasowych zarejestrowano obecność ekspansywnej paproci – orlicy pospolitej Pteridium aquilinum, którą bardzo trudno usunąć nawet stosując wielokrotne koszenie, a którą pasące się zwierzęta omijają. Poza trzcinnikiem odnotowano także skupiska innych ekspansywnych traw, jak mozga trzcinowata Phalaris arundinacea (na 9 obszarach) śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa (na 5 obszarach), trzcina pospolita Phragmites australis (na jednym obszarze). Pozostałe, wymienione poniżej gatunki roślin zielnych występują na nielicznych obszarach.
Sposoby eliminacji gatunków ekspansywnych z obszarów wypasowych
Trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos – ograniczać rozrastanie się trzcinnika przez kilkukrotne koszenie płatów i niedopuszczanie do wysypania nasion. Proponowana częstotliwość zabiegu to 3 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Turzyca drżączkowata Carex brizoides – ograniczać występowanie przez koszenie 1-2 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego
Wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium – usuwać przez niskie koszenie zanim dojrzeją nasiona, kontrolować ewentualne odrastanie, w razie potrzeby zabieg powtarzać w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Ostrożeń polny Cirsium arvense, o. lancetowaty Cirsium vulgare – kosić płaty z ostrożeniami zanim dojrzeją ich nasiona, usuwać skoszone rośliny, w razie potrzeby zabieg powtarzać w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa – zastosować niskie koszenie kęp śmiałka, 1-2 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, trzcina pospolita Phragmites australis – ograniczać występowanie przez niskie koszenie w pełni rozwiniętych roślin, jednak zanim dojrzeją nasiona, w razie potrzeby zabieg powtarzać w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Orlica pospolita Pteridium aquilinum – ograniczać występowanie przez kilkukrotne koszenie w ciągu sezonu wegetacyjnego; pierwsze koszenie zastosować z końcem maja/początkiem czerwca, następnie kontrolować odrastanie paproci dostosowując do niego częstotliwość kolejnych koszeń. Nie dopuszczać do rozrastania się paproci.
Jeżyny, różne gatunki Rubus sp. – usuwać poprzez wyrywanie pędów i rozłogów, kontrolować odrastanie i w miarę potrzeby zabieg powtarzać. Można też kilkakrotnie w sezonie kosić płaty jeżyn, choć to mniej skuteczne niż wyrywanie roślin.
Szczaw tępolistny Rumex obtusifolius – usuwanie owocostanów szczawiu na krótko przed dojrzeniem nasion, koszenie płatów z dużym udziałem szczawiu.
Wrotycz pospolity Tanacetum vulgare – wykaszać płat zanim wrotycz wejdzie w okres owocowania.
Turzyce ze związku Magnocaricion – ze względu na dużą wilgotność gleby wykaszać ręcznie raz w roku.
Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica – wyrywać pędy i/lub kosić kilkakrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Borówka czarna Vaccinium myrtillus – kosić raz w roku
Rozprzestrzeniające się krzewy i drzewa
Zdecydowanie najczęściej rozrasta się na pastwiskach śliwa tarnina Prunus spinosa. Zalecano jej usunięcie bądź ograniczenie na 26 obszarach wypasowych. Znacznie rzadziej obserwowano ekspansję świerka (6 obszarów), róży, sosny czy jarzębiny (po 3 obszary), brzozy brodawkowatej, osiki, bzu czarnego, głogu, buka (pojedyncze notowania). Na młakach zalecano zapobieganie rozrastaniu się olszy i wierzb.
Poniżej podano sposoby ograniczania rozprzestrzeniania się drzew i krzewów odnalezionych na obszarach wypasowych.
Olsza szara Alnus incana, brzoza brodawkowata Betula pendula, topola osika Populus tremula, dziki bez czarny Sambucus nigra – karczować (usuwać z korzeniami), bądź wycinać uszkadzając szyję korzeniową, systematycznie usuwać odrosty, w kolejnych latach kosić by ograniczyć rozwój siewek.
Śliwa tarnina Prunus spinosa, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna – wycinać możliwie nisko
Róża – różne gatunki Rosa sp. – wycinać uszkadzając szyję korzeniową, systematycznie usuwać odrosty, kosić by ograniczyć późniejszy rozwój.
Świerk pospolity Picea abies, jodła pospolita Abies alba, klon pospolity Acer platanoides, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, buk pospolity Fagus sylvatica, jarzębina Sorbus aucuparia – wycinać możliwie nisko.
Wierzba – różne gatunki Salix sp. – karczować (usuwać z korzeniami), bądź wycinać uszkadzając szyję korzeniową, systematycznie usuwać odrosty.
Inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia
Do tej grupy należą okazałe, szybko rosnące i bardzo żywotne gatunki pochodzące z Azji i Północnej Ameryki. Dzięki bardzo silnej zdolności do konkurencji są one w stanie w stosunkowo krótkim czasie opanować rozległe powierzchnie, skutecznie eliminując inne gatunki roślin. Rozprzestrzeniają się przede wszystkim w siedliskach żyznych, np. nad rzekami, na terenach ruderalnych, w miejscach o zaburzonym podłożu, wykorzystując nadwyżkę substancji pokarmowych w glebie. Niektóre z nich, jak niecierpek gruczołowaty, czy nawłocie to uciekinierzy z ogródków. Inne, jak barszcz Sosnowskiego czy słonecznik bulwiasty uprawiano na paszę.
Inwentaryzacja wykazała, że obszary wypasowe są z reguły wolne od inwazyjnych gatunków roślin. Barszcz Sosnowskiego, słonecznik bulwiasty i nawłocie notowano na pojedynczych obszarach. Jedynie niecierpek gruczołowaty był notowany w 3 obszarach.
Poniżej przedstawiono bardziej szczegółowe informacje o odnalezionych gatunkach inwazyjnych i metodach ich zwalczania:
Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera – roślina inwazyjna pochodząca z Azji, bardzo niebezpieczna dla rodzimej przyrody. Odnaleziono 4 skupienia tego gatunku na 3 obszarach wypasowych w powiecie tatrzańskim: 3.7 Olcza Gawlaki, Hrube, Olczański Wierch (1 skupisko), 3.11 Kuźnice Kalatówki, Pod Nosolem, Jaszczurówka (1 skupisko); 3.20 Groń. Janiołów Wierch (2 skupienia).
Należy wyrywać całe rośliny zanim wejdą w okres owocowania. Można je również wykaszać, dbając o to, by cięcie było jak najbliżej gruntu. Usunięte rośliny należy utylizować (można kompostować do naturalnego ich rozkładu w specjalnie do tego celu przygotowanych miejscach). Zabieg wymaga kilkakrotnego powtórzenia w ciągu sezonu wegetacyjnego. Nie wolno dopuszczać do rozprzestrzeniania się niecierpka gruczołowatego, ponieważ większe skupiska tego gatunku są praktycznie nie do usunięcia.
Barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi – roślina inwazyjna pochodząca z Azji, bardzo niebezpieczna dla rodzimej przyrody, niebezpieczna dla ludzi (powoduje oparzenia skóry).
Odnaleziono 4 małe skupienia nad Dunajcem w obszarze 2.5.3 Bór na Czerwonem. Pawlikowski. Rośliny noszą ślady usuwania, są osłabione, mają zniszczone liście. Należy kontynuować te działania, usuwać wszystkie, nawet młodociane osobniki, nie dopuszczać do owocowania i rozprzestrzeniania się, ponieważ większe skupiska tego gatunku są bardzo trudne do usunięcia.
Nawłocie kanadyjska i późna Solidago canadensis, S. gigantea – roślina inwazyjna pochodząca z Ameryki Północnej, niebezpieczna dla rodzimej przyrody. Odnaleziono tylko jeden płat ok. 4 m2 nieoopdal przydrożnego rowu w obszarze 2.2.10 Kluszkowce. Snożka, Wzor. Należy wykaszać płat zanim nawłoć wejdzie w stan owocowania.
Słonecznik bulwiasty Helianthus tuberosus – roślina inwazyjna pochodząca z Ameryki Północnej, niebezpieczna dla rodzimej przyrody. Odnaleziono dwa nieduże skupienia na łace w obszarze 1.1.5 Sidzina – Hala Krupowa. Słonecznik bulwiasty można usuwać poprzez wykopywanie bulw i wyrywanie pędów nadziemnych przed wytworzeniem bulw. Zabieg należy powtórzyć kilka razy w ciągu sezonu wegetacyjnego.
