Inne, poza siedliskami przyrodniczymi, elementy cenne przyrodniczo (gatunki chronione i rzadkie), obecne na obszarach wypasowych
Podczas inwentaryzacji przyrodniczej w 80 obszarach wypasowych odnaleziono 34 gatunki cenne przyrodniczo roślin naczyniowych. Rosły w prawie wszystkich obszarach; łącznie stwierdzono ponad 830 miejsc występowania tych gatunków. Większość z tych roślin jest związana z siedliskami mokrymi i wilgotnymi, jak różnego typu młaki czy wilgotne łąki. Spora grupa to gatunki przywiązane do umiarkowanie wilgotnych łąk oraz coraz rzadszych w polskich Karpatach muraw bliźniczkowych (psiar). Sporadycznie notowano rośliny spotykane w lasach, jak orlik pospolity czy podrzeń żebrowiec, oraz typowe dla kamieńców górskich rzek, jak września pobrzeżna, odnaleziona nad Dunajcem w obszarze wypasowym 2.5.3 Bór na Czerwonem, Pawlikowski.
Dwadzieścia dziewięć gatunków to rośliny objęte w Polsce ochroną prawną: 17 ochroną częściową, 12 ochroną ścisłą, przy czym 9 z nich wymaga zabiegów czynnej ochrony, głównie koszenia.
Jednak najcenniejsze są gatunki zagrożone w naszym kraju wyginięciem, ujęte w Polskiej Czerwonej Liście Roślin (Kaźmierczakowa i in. 2016). Odnaleziono 13 takich taksonów: 1 w katergorii krytycznie zagrożony (CR), 1 – zagrożony (EN), 6 – narażonych na wyginięcie (VU) oraz 5 bliskich zagrożenia (NT).
W obszarze wypasowym 2.4.2 Rusinowy Wierch znajduje się jedyne, znane w Polsce stanowisko pierwiosnki omączonej Primula farinosa. która rośnie w młace eutroficznej Valeriano-Caricetum flavae. Ze względu na wielką rzadkość występowania, gatunek ten ma status krytycznie zagrożonego. Stanowisko jest objęte działaniami ochrony aktywnej prowadzonymi pod nadzorem Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie i nadleśnictwa Szczawnica, polegającej m.in. na zasilaniu populacji naturalnej osobnikami z hodowli oraz koszeniu młaki.
Innym gatunkiem o wysokim stopniu zagrożenia jest lilia bulwkowata Lilium bulbiferum odnaleziona w obszarze wypasowym 3.15 Dolny Witów. W Polsce występuje jedynie na Podhalu i w Sudetach. Od kilkudziesięciu lat jej populacje na Podhalu zanikają z powodu zarzucenia tradycyjnego, ekstensywnego gospodarowania na łąkach (Koczur, Świerkosz 2014). Populacja z Dolnego Witowa liczy kilkadziesiąt osobników, które rosną w rozproszeniu wśród rozległych, przepasanych łąk, jednak w miejscach od jakiegoś czasu wyłączonych z użytkowania.
Wiele roślin rzadkich i zagrożonych w skali kraju i regionalnie zasiedla różnego rodzaju młaki. Należą do nich m.in. bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, gnidosz błotny Pedicularis palustris, ponikło skąpokwiatowe Eleocharis quinqueflora, turzyca Davalla Carex davalliana, tłustosz pospolity Pinguicula vulgaris, czy dziewięciornik błotny Parnassia palustris. Z innych rzadkich w kraju lub regionalnie można wymienić ozorkę zieloną Coeloglossum viride, kosatkę kielichową Tofieldia calyculata, storczycę kulistą Traunsteinera globosa, które notowano na obszarach wypasowych jedynie sporadycznie.
Do najczęściej spotykanych należą kukułki (rodzaj Dactylorhiza), występujące na młakach i wilgotnych łąkach. Częsty jest także pierwiosnek wyniosły Primula elatior (głównie młaki, wilgotne łąki i łąki górskie) i mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus (łąki górskie).
Dość licznie reprezentowane są storczykowate, stanowiące ginącą grupę roślin. Oprócz już wymienionych kukułek odnaleziono m.in. ozorkę zieloną Coeloglossum viridae, storczycę kulistą Traunsteinera globosa, kruszczyka błotnego Epipactis palustris, storczyka męskiego Orchis mascula, gółkę długoostrogową Gymnadenia conopsea oraz pospolitsze: listerę jajowatą Listera ovata i podkolana białego Platanthera bifolia.
Oprócz roślin naczyniowych na obszarach wypasowych występują także chronione gatunki mszaków, m in.: mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata, drabik drzewkowaty Climacium dendroides, fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus, płonnik pospolity Polytrichum commune, próchniczek błotny Aulacomnium palustre oraz torfowce Sphagnum sp.
Piśmiennictwo:
Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K. 2016. Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Koczur A., Świerkosz K. 2014. Lilium bulbiferum L. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
